Kieskijker brengt desinformatienetwerken rondom Tweede Kamerverkiezingen in kaart

Om die antwoorden te vinden maakt Kieskijker gebruik van software die activiteit op sociale media kan monitoren en analyseren. In principe kan de software, die werd ontwikkeld door analistenbureau Trollrensics, in een paar uur tijd een volledig trollennetwerk in kaart brengen.

Van maanden naar uren
“In het verleden deed ik dat handmatig”, aldus freelance journalist Robert van der Noordaa, die de laatste jaren hoge ogen gooide als ‘trollenvanger’. Zo bracht hij in 2018 voor de Volkskrant een leger van nepprofielen in kaart die zanger Dotan ophemelden. “Daar zat maanden werk in. Een groot deel van dat werk kun je prima automatiseren.”

De software die Kieskijker gebruikt kan onder andere berichten met bepaalde trefwoorden verzamelen, die berichten op tekstniveau met elkaar vergelijken om te bepalen hoe vaak exact dezelfde berichten geplaatst worden, in kaart brengen wanneer de profielen die de berichten publiceren zijn aangemaakt en uitzoeken of profielfoto’s ook op andere plekken op internet worden gebruikt. Onderzoeken kunnen uitgevoerd worden op Twitter, TikTok, 4chan, Instagram, Youtube en het Russische sociale netwerk Vkontakte.

“We kunnen ook interacties in kaart brengen: welke profielen hebben contact met elkaar en hoe vaak hebben ze contact?” aldus Van der Noordaa. Met die informatie kan Kieskijker patronen blootleggen. Komen berichten over een onderwerp allemaal uit het buitenland? Sturen de onderzochte profielen altijd op dezelfde tijdstippen berichten? Of zijn de profielen allemaal in dezelfde week aangemaakt? Allemaal zaken die kunnen duiden op de aanwezigheid van een zogenoemd ‘trollenleger’, een netwerk van nep-accounts die moedwillig desinformatie verspreiden.

Niet factchecken
Kieskijker, dat 30.000 euro steun ontving van Stichting Democratie en Media, oordeelt niet of de berichten die zij plaatsen feitelijk juist zijn of niet. “Er zijn al redelijk veel projecten die zich bezig houden met factchecks en debunken”, aldus Alice Stollmeyer van Defend Democracy, dat samen met Trollrensics aan de wieg stond van Kieskijker. “Wij bieden een laag daar bovenop en willen laten zien hoe manipulatie op sociale media werkt.”

Daar heeft Kieskijker ook de hulp van gebruikers van sociale media voor nodig, aldus Stollmeyer. Zij kunnen profielen en berichten waarvan ze vermoeden dat ze desinformatie of manipulatie bevatten melden. Stollmeyer: “Afhankelijk van de relevantie, kwaliteit en hoeveelheid van de meldingen gaan we deze al dan niet nader onderzoeken.”