Afscheidsbrief aan het Dagblad van het Noorden. Reyer Boxem wil de afkalving niet langer aanzien

Het was in 1993 toen ik, na een voor mij moeizame stage bij een fotograaf van Vrij Nederland waar ik hoofdzakelijk werd ingezet als dokaslaafje, bij het toenmalige Nieuwsblad van het Noorden terecht kwam als stagiair van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten Den Haag. Als noorderling, opgegroeid in Friesland wilde ik eigenlijk drie dingen in mijn tweede stageperiode: zélf fotograferen, en dan het liefst in het noorden van het land, én bij een krant.

Ik kende de noordelijke mentaliteit, en een krant, tsja, dat was het hoogst haalbare voor een fotograaf. Vond ik. De coolste oudejaars studenten in Den Haag deden een stage bij een krant. De beste oud-studenten werkten voor een krant. De grote voorbeelden werkten bij een krant: Wubbo de Jong, Daniel Koning, Marcel Molle, Marcel van den Bergh, Harry Cock.

Ik werd −als eerste stagiaire ooit- bij het Nieuwsblad van het Noorden aangenomen op mijn portfolio, en kon gelijk aan de slag. Wat heet: elke dag vier opdrachten, die de volgende dag ook daadwerkelijk in blakend zwart-wit op de pagina afgedrukt stonden. Met mijn naam erbij. Ik scheurde met een fototas vol filmpjes en een tweedehands camera op een door mijn broertje afgestane blauwe Zündapp (ik had nog geen rijbewijs) 24 uur per dag door de stad Groningen, van opdracht naar opdracht. Ik had nog nooit zó duidelijk het gevoel gehad dat ik op mijn plek was. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat het de gelukkigste tijd van mijn leven was.

Op de dag dat mijn stageperiode na zes maanden zou eindigen, schreef de toenmalig hoofdredacteur Ton Schuurmans een soort dankbriefje aan mij op de voorpagina. ‘Reyer bedankt’, eindigde hij. Ik liep met een rooie kop van schaamte en trots naar de fotodesk om mijn semafoon in te leveren terwijl de redacteuren en journalisten liefdevol pesterig “Reyer bedankt, Reyer bedankt!” over de redactievloer scandeerden. Dat was het dan, voor dat moment.

Ik studeerde af en wist niet hoe snel ik in Groningen terug moest komen.

Dat gebeurde reeds in 1994. Ik begon als freelancer en haalde mijn rijbewijs. Ik maakte de omslag van analoge naar digitale fotografie mee, ik investeerde duizelingwekkende bedragen aan apparatuur om foto’s mee te maken en te verzenden, en bouwde een bestaan op met het mooiste beroep ter wereld: fotograaf. Mijn lijst aan opdrachtgevers breidde zich uit. Ik moest wel eens ‘nee’ verkopen aan een opdrachtgever, dat deed in het begin pijn en maakte me onzeker.

Ze zouden me toch de volgende keer wel weer bellen? Ik was niet te stoppen en maakte ongezonde werkweken van negentig uur. Ik nam alle opdrachten aan, reed absurde aantallen kilometers op de onpopulairste uren van de dag . Ik werd door het Nieuwsblad van het Noorden gevraagd om in vaste dienst te komen maar het soms zacht mopperende chagrijn van de oude garde vaste fotografen hield me tegen.

De foto op de voorpagina van de Telegraaf van de neergestoken Theo van Gogh, gemaakt door een voorbijganger, maakte grote indruk op mij.

Voor de dertigste keer een 50-jaar getrouwd echtpaar in Oude Pekela fotograferen was zo te merken toch ook geen garantie voor geluk ondanks het riante salaris, de compensatiedagen voor weekenddiensten , de doorbetaalde vakanties, het pensioen, de lease-auto en de apparatuur van de zaak. Ik sloeg het aanbod af, de fijne variatie in soorten opdrachten van verschillende opdrachtgevers was ik inmiddels gaan koesteren. Het Nieuwsblad van het Noorden was inmiddels opgegaan in de nieuwe titel Dagblad van het Noorden. Er viel wel eens een opdrachtgever weg, maar er kwam ook altijd weer eentje bij.

Na de komst van de digitale camera deed de mobiele telefoon met camera zijn intrede, en was ineens “iedereen een fotograaf”. Ik vond het wel mooi, eigenlijk. Een nieuwe beeldtaal erbij. De foto op de voorpagina van de Telegraaf van de neergestoken Theo van Gogh, gemaakt door een voorbijganger, maakte grote indruk op mij. Zo lomp, zo plomp, zo lelijk en zo ‘as it is’…. bloedstollend. Heel goed, adequaat, snel ook. Tussen het maken en publiceren stonden nog maar enkele minuten. Toch had ik het veilige idee dat ik , als professional, in een andere, chiquere vijver zat te vissen en mijn bestaan als “serieus fotograaf” niet direct op de tocht stond. De “B&O-klussen” (branden en ongelukken, en wel eens een paard in een sloot) konden me sowieso altijd al gestolen worden. Dat konden de ‘mobieltjes- fotografen’  dan nu mooi gaan doen.

Niet veel later werden ook journalisten uitgerust met een smartphone, en weer wat later deed het credo “online first” zijn intrede. Het gebeurde dat ik voor het Dagblad van het Noorden bij het bloemencorso in Eelde schouder aan schouder stond met een van de beste verslaggeefsters van de krant en zij tot mijn ontsteltenis met haar smartphone aan het fotograferen sloeg. “Tsja Reyer, ze zitten me op de internetredactie te pushen. Eventjes een nieuwsberichtje met foto online, hè? Ik vind dit ook niks, hoor”.

Weer andere verslaggevers van de krant vonden het helemaal niet meer nodig om een fotograaf “te bestellen” en deden beeld en tekst gewoon helemaal zelf. En schoten er een nietszeggend filmpje bij, voor op de site. Bewegend beeld, daar klikken mensen op, zo werd ons verteld. Misschien konden we zelf, als we ergens dan tóch waren, ook eens een filmpje schieten. Leuk. Daar zouden we dan een paar extra euro voor krijgen.

Een collega gaf fotocursussen voor de journalisten. Dan zou de kwaliteit wel omhoog gaan. De freelancers zouden ondertussen wel gebeld worden voor de écht belangrijke opdrachten. De foto’s voor de weekendbijlage, de moeilijke klussen in het donker, sommige sporten. De opdrachten werden echter alras minder. Er waren dagen dat de krant voor 70 procent volstond met plaatjes van de schrijvende journalisten. Ik, wij, wij snapten dat het met de oplage slecht ging en dat er iets moest gebeuren. Bezuinigen op beeld hielp, dat snapten wij ook.

Als je product slecht loopt ga je het product niet slechter van kwaliteit maken, was onze gedachte.

Wij, een verzameling noordelijke fotografen van wie elk jaar wel foto’s bekroond werden bij de Zilveren Camera (dit jaar werd DE Zilveren Camera zelfs gewonnen door Kees van de Veen uit Haren, ooit ook stagiaire bij het Dagblad van het Noorden) hadden op onze beurt ook wel een idee: het product beter maken door het beeld op een superhoog niveau te houden zodat mensen misschien alleen al dáárom een reden zouden hebben om de krant te kopen. Als je product slecht loopt ga je het product niet slechter van kwaliteit maken, was onze gedachte.

Dat idee werd niet overgenomen. In een bijeenkomst met fotografen op een mooie dinsdag in 2019 over een nieuw freelancerscontract dat aanstaande was schermde de hoofdredacteur van het Dagblad van het Noorden trots met een mooie spread over het internationale festival Eurosonic / Noorderslag die de krant dat weekeinde toch maar even door een echte fotograaf had laten maken. Hij vergat daarbij te vermelden dat notabene hijzelf , en in zijn kielzog een tiental journalisten met vrijkaartjes, de hele week avond aan avond zélf foto’s hadden staan maken van de concerten voor de website, inclusief de recensies. Vormloze baggerwerkjes ontsierden de pagina’s maar hey: ’t kostte ook mooi niks. De lezer zou het wel pikken, of erger: het verschil niet zien.

Ik geloof dat er bij die bijeenkomst iets in mij knapte, om het maar even dramatisch uit te drukken. Iets wat ik al een tijd vermoedde, namelijk dat deze liefde niet meer van beide kanten kwam, bleek bewaarheid. Ik hield ontzettend van de krant, maar de krant hield niet meer zo van mij. Dat inzicht kwam laat , zou je kunnen zeggen. Liefde, zegt men, maakt een beetje blind. Het tarief bleef onveranderd (laag), en de vergadering werd gesloten.

Een kleine twee jaar later, op de laatste dag voor kerst in het toch al moeizame jaar 2020, net voor vijven, kregen alle fotografen van de NDC, dat inmiddels was overgenomen door het Belgische Mediahuis, een mailtje van de hoofdredacteur met een nieuw contract. We zouden erop vooruitgaan. Wij, in Het Noorden, maakten tot dusver een foto voor 60 euro. Soms had je mazzel, want dan plaatste de krant er drie voor 120 euro. Soms had je veel mazzel, want dan plaatste de krant een week later nog een foto uit de serie (20 euro). En soms had je superveel mazzel, want dan plaatste de krant de beelden ook nog op het internet (20 euro). We konden er, ieder op z’n eigen manier met een portfolio aan overige opdrachtgevers, de auto van op de weg houden, de kinderen te eten geven en ons broodfonds mee bekostigen. Ik heb wel eens gehoord dat er een fotograaf is die er een riant pensioen mee heeft opgebouwd.

Het tariefvoorstel zoals dat er nu ligt, behelst 75 euro voor een opdracht. Daarvoor verwacht het Mediahuis 5 unieke foto’s per opdracht, die tot in lengte van dagen honorariumvrij gebruikt kunnen worden in alle print -en digitale uitgaven van het Mediahuis, en dat zijn er nogal wat.

Wat zeg ik: misschien bezit het Mediahuis binnen afzienbare tijd wel álle kranten en tijdschriften in Nederland. Je weet het niet.

Het is, als je tussen de regels in de e-mails leest, slikken of stikken.

Een poging tot contractbesprekingen verloopt moeizaam. Er is weinig beweging te bespeuren bij de hoofdredactie van de NDC/ Het Mediahuis. Het is, als je tussen de regels in de e-mails leest, slikken of stikken. Er ligt een definitief contract. Niet tekenen betekent eigenlijk: geen opdrachten meer krijgen. Of ja: heel soms. Een chaotische, onduidelijke situatie is inmiddels ontstaan waarin sommige fotografen wél opdrachten krijgen, en anderen niet meer. Er staan ineens nieuwe, onbekende namen bij de foto’s in de krant. Correspondentie en updates tussen fotografen onderling verlopen grillig: het ene moment zegt niemand het nieuwe contract te tekenen, dan toch maar weer wel. Op een ander moment zie je foto’s in de krant van mensen die normaal nooit in een bepaald gebied werken. Men bekijkt elkaar met argusogen. Verdeel en heers, lijkt het motto.

Ik merk aan mezelf dat ik er moedeloos van word, meer dan voorheen bij vergelijkbare situaties over geld en de immer en overal dalende tarieven. Ik begin ook te twijfelen aan mezelf: wil ik eigenlijk hier wel mee doorgaan? Wordt het niet tijd deze opdrachtgever vaarwel te zeggen en de eer aan mezelf te houden? Heb ik nog genoeg andere opdrachtgevers om de huur van te betalen?

Ik merk dat ik vooral het plezier en de gedrevenheid aan het kwijtraken ben, de pijlers waarop ik het vak uitoefen. Noem het pathetisch.

Twaalf opdrachten heb ik dit jaar gedaan voor deze krant. Sinds 1 januari 2021. Er waren jaren dat ik drie opdrachten deed. Per dag. Soms meer. Zeven dagen in de week. Gelukkig heb ik nog andere opdrachtgevers: trouwe, loyale opdrachtgevers. Opdrachtgevers die de toegevoegde waarde van goede fotografie inzien. Opdrachtgevers ook, die een tarief betalen waarvan ik geloof dat het de waarde van mijn werk vertegenwoordigt.

Ik wil niet meer geïrriteerd raken als ik de krant opensla met het zoveelste broddelwerkje van een gratis niet-fotograaf. Ik wil niet meer tevergeefs wachten op klusjes die niet of veel te zelden komen. Ik hou ermee op, en zeg per heden mijn medewerking op als freelance fotograaf. Ik wil dat jullie al mijn foto’s uit jullie archief verwijderen. Ik wil niet dat jullie geld gaan verdienen met mijn onvrijwillig ter beschikking gestelde archief. Ik ga meer ruimte en energie vrijmaken voor bestaande en nieuwe opdrachtgevers. Ik dank jullie voor 26 jaren samenwerking en ik vond het een eer om voor jullie te werken.