Anja Niedringhaus (1965-2014)
Op 4 april werd in Afghanistan de 48-jarige Duitse Associated Press-fotograaf Anja Niedringhaus gedood. Niedringhaus was een ervaren en betrokken fotojournalist. De afgelopen decennia werkte ze in vele oorlogsgebieden als Kosovo, Irak, Gaza, Pakistan en Afghanistan. Ze werd meerdere malen onderscheiden voor haar werk. De Nederlandse journalist Minka Nijhuis kende haar goed en herdenkt haar collega op persoonlijke wijze: ‘Haar dood veroorzaakt een wereldwijde schok. In het competitieve en vaak harde vak van de internationale verslaggeving was Niedringhaus een geduchte rivaal, maar ook een geliefde rivaal.’
‘Er werd gerouwd in het appartement van de Iraakse moeder Khala en haar dochter toen het bericht kwam dat Anja Niedringhaus op 4 april door een Afghaanse politiecommandant was doodgeschoten. In het najaar van 2003 fotografeerde Niedringhaus de bejaarde moeder in hartje Bagdad. Met haar smakelijke lach en warme interesse stal ze het hart van de Iraakse dame. In de daaropvolgende jaren gooide de oorlog in Bagdad het leven van de Iraakse familie volledig overhoop. Maar toch vroegen ze steevast: “Hoe is het met Anja? Waar zit ze nu weer?”
Dat vroegen velen die haar kenden de afgelopen jaren. Haar dood veroorzaakt een wereldwijde schok. In het competitieve en vaak harde vak van de internationale verslaggeving was Niedringhaus een geduchte rivaal, maar ook een geliefde rivaal.
Haar passie voor fotografie begon al jong. Als 14-jarige was ze in tranen toen haar moeder de Canon te duur vond voor de spaarcentjes van haar dochter. Opa schoot te hulp en stond zijn toestel af. Vanaf dat moment waren zij en een camera vrijwel onafscheidelijk. Ze zat nog op de middelbare school toen een redacteur van een lokale krant haar talent opmerkte en werk aanbood. Haar studie Duitse literatuur en filosofie combineerde ze met professionele fotografie. In 1990 ging ze fulltime aan de slag bij de European Pressphoto Agency. Sommige redacteuren hielden hun hart vast over haar vertrek naar de oorlog op de Balkan, maar al snel bleek dat de jonge fotografe opereerde alsof ze nooit anders had gedaan. Daarna werkte ze onder andere in Kosovo, Irak, Gaza, Pakistan en Afghanistan – sinds 2002 voor de Associated Press.
Privé kon ze flink tekeergaan over het handelen van politieke leiders. Maar haar camera hanteerde ze mild, vaak zelfs teder. Degenen die bekneld raakten in de conflicten konden rekenen op haar compassie en respect – of het nu burgers of militairen waren. Een gewonde Amerikaanse marinier fotografeerde ze met haar ene hand terwijl ze met haar andere hand bemoedigend de zijne vasthield totdat hij bewusteloos raakte. Een van haar allerlaatste foto’s toont een Afghaans meisje dat haar broertje van een militaire HESCO omheining wil tillen. De wrede ongerijmdheid van kinderen in de grimmige omgeving treft de kijker onontkoombaar, zonder clichématig te zijn. Te midden van de chaos en destructie van de oorlog behield ze haar oog voor compositie, intimiteit en absurde of ontroerende details. Zo maakte ze de foto van een Amerikaanse militair in Fallujah uit wiens rugzak een een “GI Joe”’ (een soldatenpop) piept.
Ze was perfectionistisch en wee degene die niet ook het beste van zichzelf gaf. Dan knalde het commentaar door het AP kantoor. Maar “Anja’s tough love” had resultaat. Niemand was trotser op de collega’s dan zij toen ze met haar deels Iraakse team in 2005 een Pulitzer won in de categorie ‘breaking news’.
Anders dan veel andere veteranen in het vak raakte ze niet cynisch of verbitterd. Haar lach bleef aanstekelijk en gul, en kwam recht uit een groot en collegiaal hart. Over de moeilijke momenten zei ze: “Het is als skiën: na een val kom je overeind en skiet weer verder.” Wat was het geheim van haar levenslust terwijl ze zo veel geweld en leed aanschouwde? Haar foto’s geven het antwoord op die vraag: ze hield simpelweg van mensen.
Haar bestaan was in balans. Ze had een flat in Genève, maar genoot ook van het landleven rond het boerenhuis even buiten Kassel met haar zus en haar gezin. Daar vervulde ze de rol van suikertante met verve. Ook sportfotografie bood haar een pauze uit de oorlog.
Ze was een van de weinige vrouwen die 25 jaar lang tot de top van de internationale nieuwsfotografie behoorde. Maar ruim een jaar geleden, bij een rijsttafel en witte wijn in Amsterdam, hield ze een gepassioneerd betoog over haar besluit om vaker te vertragen en langere reportages te maken. De Associated Press gaf haar en Afghanistan-Pakistan kenner Kathy Gannon die ruimte. Het resulteerde in unieke series, zoals die over het spartaanse leven van Afghaanse militairen.
Als geen ander was ze zich bewust van de risico’s van het vak. Aan het werk in de vluchtelingencrisis van Kosovo vertelde ze hoe feestelijk het was geweest om bevriende collega’s op een huwelijk in plaats van op een begrafenis te treffen. Ze was toen pas 33 jaar.
De oorlog in Syrië was een van de weinige conflicten die ze aan zich voorbij liet gaan.”Te gevaarlijk, te chaotisch,” vond ze. Bovendien wilde ze trouw blijven aan Afghanistan, een land dat diep onder haar huid gekropen was.
Dankzij haar zagen lezers overal ter wereld verre conflicten van dichtbij. Vaak zonder haar naam te kennen. Ze was de laatste om zichzelf in de kijker te spelen. Ze wilde een getuige zijn.’
Foto: AP
