Nederlandse Vereniging
van Journalisten

De Journalist / Genootschap /FreelancersAdvies / Mediadebat / de Fotojournalist.nl / Zoek Een Freelancer / Perskaarten

Terug naar
auteurs-
recht-
menu

  1. Introductie
  2. Basiselementen
  3. Freelance of loondienst
  4. Richtlijnen EU
  5. Nieuwe technieken
  6. Contracten
  7  Stand van Zaken
  8. Collecting systems
  9. Wat doen bij inbreuk
10. Internationaal
11. Toekomstige aanpak
     
Bijlagen
      Afkortingen
      Berner Conventie
      Verwijzingen
 

IFJ-handboek
auteursrecht

2. Basiselementen

Het beschermen van werk om namaak te voorkomen is eeuwen oud. Het begon met het merken van gereedschappen. Tegenwoordig brengt men soms digitale codes aan om verveelvoudiging tegen te gaan. De wetgeving in veel landen is in de loop der jaren verfijnd, meestal met de bedoeling een adequate bescherming te bieden aan scheppers van letterkunde, wetenschap en kunst. Internationaal zijn er verdragen gesloten, waarin de universele beginselen van het auteursrecht zijn vastgelegd. De belangrijkste zijn:

- Berner Conventie, geadministreerd door de WIPO (de World Intellectual Property Organisation) ;
- Universal Copyright Convention, geadministreerd door de UNESCO;
- Conventie van Rome;
- WIPO Copyright Treaty.

De internationale verdragen regelen voornamelijk basisbeginselen van het auteursrecht. De uitwerking daarvan in nationale wetgeving is overgelaten aan de landen zelf. Het resultaat is dat nationale wetgeving varieert van land tot land .

Ontstaan
Auteursrecht op een werk ontstaat in beginsel vanzelf, zodra het werk af is. De Berner Conventie laat formele vereisten voor toepassing van het auteursrecht niet toe. Het veel gebruikte copyright-notice © gevolgd door de naam van de auteursrechthebbende en het jaartal van eerste publikatie, is dus geen voorwaarde voor auteursrechtelijke bescherming.
Sommige landen buiten de Berner Conventie stellen wel formele eisen. Voor zover dit landen zijn die bij de Universele Auteursrecht Conventie zijn aangesloten, kan worden volstaan met het reeds genoemde copyright-notice.

Waarde van het recht
Het auteursrecht verschaft aan auteurs het exclusieve recht to reproduce, publish, perform, broadcast, translate and adapt hun werk. Het is voor alle journalisten en programmamakers essentieel dat zij zelf kunnen beslissen wie hun werk mag gebruiken en op wat voor manier. 
Het auteursrecht biedt mogelijkheden om op te treden tegen aantasting, verandering of verminking van het werk en tegen de ontkenning van het makerschap, de zogenaamde 'morele rechten', 'droits morals'. De morele rechten zijn onlosmakelijk met de maker verbonden en kunnen niet worden overgedragen dan wel afgenomen. Collectieve arbeidsovereenkomsten kennen soms bepalingen die het respect voor morele rechten extra benadrukken.
Daarnaast geeft het auteursrecht journalisten de mogelijkheid om voor toestemming tot gebruik van het werk een financiële vergoeding te bedingen. Om die reden wordt het ook wel een 'economisch recht' genoemd. Dit economische aspect van het auteursrecht kan worden overgedragen aan een ander. De oorspronkelijke auteur heeft in dat geval niets meer over het gebruik van zijn werk te zeggen. Zoals eerder opgemerkt: de morele rechten blijven bij de maker en kunnen niet worden overgedragen. Omdat een overdracht van auteursrechten nogal ver gaat kiest de schepper of eigenaar van het economische recht vaak voor de mogelijkheid om iemand toestemming (een licentie) te geven voor bepaalde vormen van gebruik van het werk.

Voorwaarden
Om auteursrechtelijke bescherming te kunnen genieten moet een werk 'oorspronkelijk' zijn. Daarbij is het irrelevant of het werk literaire of kunstzinnige waarde heeft. Het is voldoende dat het om een origineel werk gaat. Wel moet het in een bepaalde waarneembare vorm uitgedrukt zijn, bijvoorbeeld in beeld, woorden, muziek of materie. Ideeën zijn daarom niet beschermd, maar worden dat wel zodra ze op enigerlei wijze zijn uitgewerkt en vastgelegd. 

Voorbeeld: 
Een journalist heeft een idee voor een verhaal en stapt daarmee naar een krant. Die ziet niets in samenwerking met de journalist, maar wel in het idee. De opdracht om dit uit te werken wordt aan een ander gegund. De bedenker van het idee kan daar niets tegen doen.

Nieuws en informatie
Voor het overnemen van nieuws, feiten en informatie uit en door de pers is geen toestemming nodig, dit ten behoeve van de free flow of information. Wel moet in alle gevallen de bron duidelijk worden aangegeven. De wijze waarop die feiten en gegevens zijn verwerkt of geordend kan daarentegen weer wel beschermd zijn, zodat ook een artikel dat op feitelijke gegevens is gebaseerd niet in alle gevallen zomaar geheel mag worden overgenomen.

Voorbeeld: 
Een journalist die feitelijke gegevens uit een ander artikel gebruikt, maar er een eigen verhaal van maakt, schendt geen auteursrechten. Neemt hij echter vrijwel het gehele artikel woordelijk over, dan maakt hij wel inbreuk op de auteursrechten. Niet de informatie die het artikel bevat, doch de vorm van het artikel is beschermd. Wanneer verslag wordt gedaan van een actuele gebeurtenis, is weergave van werken die tijdens de gebeurtenis te zien of te horen zijn toegestaan, als dat vanuit een oogpunt van voorlichting gerechtvaardigd is.

Duur
Het auteursrecht is niet onbeperkt in duur. Harmonisering van de Europese wetgeving heeft ertoe geleid dat het auteursrecht in de lidstaten van de Europese Gemeenschap 70 jaar na de dood van de auteur eindigt.

Handboek Auteursrecht IFJ

2.1 Het belang van de morele rechten van journalisten

Er bestaat een persoonlijke band tussen een journalist en zijn werk, zijn schepping, zijn geesteskind. Het werk is het resultaat van een creatief proces: onderzoek, verzamelen van informatie, selectie, analyse en verslaglegging. Het respect voor die persoonlijke band komt tot uiting in de morele rechten van de journalist in relatie tot zijn werk: de auteur heeft het recht om het auteurschap van het werk op te eisen en om zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of andere wijziging van dat werk, of tegen elke andere aantasting daarvan, die nadeel zou kunnen toebrengen aan zijn eer of zijn goede naam (art. 6bis Berner Conventie). 
Het is essentieel dat een journalist zeggenschap behoudt over zijn geestelijk eigendom en controle over wat er met zijn werk gebeurt. De journalist heeft immers een verantwoordelijkheid ten aanzien van de maatschappij: kwaliteit en authenticiteit van een publicatie of uitzending zijn een voorwaarde voor serieuze journalistiek. Het publiek kan en mag de individuele journalist daarop aanspreken. Misvorming of verdraaiing van door hem gerangschikte feiten kunnen de teneur van zijn verhaal een andere wending of effect geven. 
Met sterke morele rechten worden authenticiteit, kwaliteit en integriteit van het werk gewaarborgd. Daarmee wordt tevens een maatschappelijk belang gediend. Er ligt zo een duidelijke relatie met de ethiek en onafhankelijkheid van het journalistieke beroep binnen een commerciële omgeving als dagbladbedrijven of een semi-commerciële als publieke omroepen. Strong moral rights promote high ethical standards.

Handboek Auteursrecht IFJ

2.2 De economische rechten

Het gegeven dat toestemming van de journalist nodig is voor het gebruik van zijn werk, brengt hem in de positie dat hij daaraan voorwaarden kan stellen. Die voorwaarden kunnen betrekking hebben op:

de betaling van een financiële vergoeding;
de wijze van reproduktie of uitzending, 
   voorbeeld:
   - in kleur of zwart/wit,
   - formaat van de afdruk bij foto's,
   - op de voorpagina of in een bijlage, etc.;
de omvang,
   voorbeeld:
   alleen een eerste druk/oplage/uitzending, daarna nieuwe afspraken;
het verspreidingsgebied,
   voorbeeld:
   lokaal/regionaal/nationaal;
de duur van het gebruik
   voorbeeld:
   gedurende een afgesproken termijn is gebruik van het werk toegestaan, daarna niet meer.

Wanneer het werk in opdracht wordt gemaakt, zullen dergelijke afspraken vóór acceptatie van de opdracht gemaakt moeten worden. In sommige landen hebben de bonden of beroepsverenigingen algemene leveringsvoorwaarden en basistarieven opgesteld, die door de freelance journalist aan de opdrachtgever kunnen worden toegestuurd.

Onderscheid primaire/secundaire rechten
In auteursrechtkringen spreekt men wel van primaire rechten en secundaire rechten. 
Primaire rechten hebben betrekking op de eerste openbaarmaking. De journalist levert zijn werk en maakt met de uitgever afspraken over de publikatie daarvan en de vergoeding daarvoor.
Secundaire rechten hebben betrekking op een vervolg- of afgeleid gebruik van het werk, zoals het maken van fotokopieën, de opname in een databank of op een CD-ROM. Hoewel de journalist alle zeggenschap over zijn werk behoudt is het soms praktisch onmogelijk om toestemming en vergoeding voor dergelijk gebruik individueel met de journalist overeen te komen. Soms worden daarvoor collecting societies ingeschakeld, die de vergoedingen incasseren en verdelen onder de rechthebbenden, al dan niet met een wettelijke basis. De Reprographic Rights Organisations , die vergoedingen voor fotokopiëren innen, zijn daarvan een goed voorbeeld.