De blinde fotograaf Hannes Wallrafen zoekt geluid
Op een ochtend in 2004 had Hannes Wallrafen moeite met scherpstellen. Was het oververmoeidheid, een glaasje wijn te veel? Het bleek de prelude van een ingrijpende ervaring. Hij werd binnen drie maanden nagenoeg blind. De fotograaf die het van kijken moest hebben, was het zicht ontnomen. Leber’s Opticusatrofie (LOA), een erfelijke aandoening aan de oogzenuw, had hem getroffen.
Wallrafen was op dat moment 53 jaar. In één klap veranderde zijn leven. Bij de pakken neerzitten of je aanpassen en er iets van maken, was de vraag. Het werd het laatste: na een korte, heftige periode van verwerking, accepteerde de fotograaf de situatie. ‘Neem het voor lief’, sprak hij zichzelf toe, waarna hij zijn werk aanpaste. Het oog werd vervangen door het oor en andere zintuigen. ‘Zien met je oren’, noemt hij het in zijn openhartige, hoopvolle boek ‘De blinde fotograaf’, waaraan hij pas tien jaar na de bittere diagnose toekwam. Het is een studie naar de werking van hemzelf en zijn werk in tijden van beproeving.
Tijd en herinnering lopen als rode draden door het boek. In de eerste periode van zijn leven gaf hij als fotograaf zijn ogen de kost. Andere zintuigen deden er minder toe. Hij vulde zijn geheugen vooral met visuele herinneringen. Wallrafen speelde in zijn geregisseerde documentaire fotografie met heden en verleden, georkestreerde fantasieën gebaseerd op de werkelijkheid. Hij reisde naar Iran, Noord-Ierland, India, Chili, Colombia en Honduras. Zijn geënsceneerde foto’s verschenen in talloze tijdschriften en boeken. Wallrafen werd in culturele kringen een BN’er.
Die visuele herinneringen werden belangrijke waarden, nadat blindheid was ingetreden. In zijn dromen betrad hij nog een ziende wereld, overdag vergeleek hij de onzichtbare omgeving met oude, opgeslagen beelden. Herinneringen werden scherper. Nu zijn ogen het lieten afweten – een fataal gegeven voor een fotograaf – moesten zijn oren harder voor hem werken. Wallrafen werd geluidsjager en vulde een geluidsbibliotheek. Hij richtte de stichting Geluid in Zicht op, die tot doel had de wereld voor blinden en slechtzienden toegankelijker te maken. Voor de Tweede Kamer bouwde hij een ‘audiomaquette’. Aan de hand van geluiden kan iemand blindelings zijn weg vinden in de wirwar van gangen en gebouwen.
Ondanks perioden van terugval probeert de blinde fotograaf telkens nieuwe doelen te formuleren. ‘Vision need no eyes to see’, luidt dan ook het motto van het boek. ‘De afgelopen veertien jaar heb ik vooral als ontdekkingstocht ervaren’, schrijft hij. Die speurtocht bracht hem ver.
Hannes Wallrafen: De blinde fotograaf. Uitgeverij Atlas Contact,
ISBN 9789045032238, 224 pagina’s, € 21,99.
Praat mee